De Europese dimensie van de Franse woede
Toen Macron mei vorig jaar president werd was de reactie binnen het zogeheten ‘weldenkend deel’ van ons werelddeel zelfgenoegzaam jubelend. Het spook van het populisme zou met verve in zijn hok terug gezet zijn, de conform de vertrouwde ordoliberale orders gedrilde EU kon gelukkig weer in volle vaart voorwaarts. Die zelfgenoegzaamheid was ook toen al even voorbarig als misplaats. Als Macron in de tweede ronde niet tegen Le Pen maar tegen Mélenchon had moeten uitkomen, was de overwinning naar links gegaan. Dat zou geen ondenkbare uitslag geweest zijn als het maar iets anders was gelopen; zo ver liepen de uitslagen tussen de voorste vier kandidaten in de eerste ronde ook niet weer uiteen.
In de ogen van zijn toegewijde fans in binnen -en buitenland was Macron de aangewezen persoon om de vastgelopen politieke en sociale verhoudingen op zowel nationaal als Europees vlak te doorbreken. Als sociaal liberaal, maar al te graag flirtend met zowel de de laat 18e-eeuwse/ vroeg 19e-eeuwse utopische en meritocratische socialist Saint Simon als een hedendaagse trendy ‘flexisécurité à la scandinavie’, leek hij daarvoor bij uitstek geschikt. Maar achter die mooi en edel ogende facade bleek alras vooral een harde autoritaire praktijk schuil te gaan waarbij met succes over de hele linie een aanval werd ingezet op sociale rechten en verworvenheden. Tot op heden met succes inderdaad – in de frontale conflicten over kwesties als de nieuwe arbeidswetgeving als de reorganisatie van de spoorwegen wist hij de vakbonden meesterlijk tegen elkaar uit te spelen. Daarbij bedwong hij het parlement door het uitvaardigen van een reeks decreten [‘ordonnances’] waarmee een serieuze nauwgezette parlementaire behandeling van de wetgeving onmogelijk gemaakt werd. Van enig tegenspel in het parlement is daarbij nauwelijks sprake. Macrons politieke formatie ‘La République en Marche’ beschikt over een zeer gerieflijke meerderheid in zowel Assemblée als Senaat. Tegen die achtergrond heeft zijn manier van optreden iets angstvallig voorzichtigs als dat van een controlfreak, alsof hij die hele decretenparade op touw heeft gezet om zijn goeddeels nog politiek totaal onervaren parlementariërs koste wat kost te behoeden voor welke foute daad of zelfs maar gedachte dan ook. Onwillekeurig doemt een beeld op van een president als een karikatuur van een Napoleon die de weg is kwijt geraakt in de 21e eeuw. Een karikatuur van sociale contactgestoordheid, gelet op hoe hij ‘het volk’ in de gedaante van de ‘gele hesjes’ aanvankelijk helemaal niet zag staan.
De gele hesjes vormen in alles het tegendeel van waar Macron en zijn sociale milieu voor staan. Hij is niet alleen de president van de rijken maar ook vooral de president van de steden – van de booming metropolitaine stadsregio’s als Lyon en Bordeaux en de succesvolle yuppen die daar wonen. De aanvankelijk vooral tegen de gestegen brandstoffenprijzen agerende activisten van de pendelende gele hesjes moeten vaak uit economische noodzaak in de stad werken maar wonen om financiële redenen verderop – op het omringende platteland waar een dak boven je hoofd een stuk minder kost maar waar het openbaar vervoer inmiddels wel grondig is afgebroken ten gunste van de verdere uitbouw van TGV’s voor het snelle metropolitaine Frankrijk [1].
De natiebrede opstand die begon met de gele hesjes kan zich met de Europese verkiezingen van mei 2019 in het vizier faliekant gaan keren tegen het keurslijf dat de ‘Brussel’ het nationale Franse staatsbudget oplegt. Dat keurslijf wordt hier al jaren lang als een schaamteloos over-Rijns Diktat ervaren, alsof de trotse Franse ‘hexagone’[2] tot in de eeuwigheid onderhorig zou moeten blijven aan het Heilige Ordoliberale Rijk de Duitse Economie [3]. Als Mélenchon in 2017 president geworden was, had hij dat imperium de wacht aan willen zeggen [4]. Mocht Macron onder de volkswoede bezwijken, zou in het scenario van Mélenchon een op drift geraakt Frankrijk dan de hefboom kunnen worden om in zowel EU als Eurogroep de sociaal-economische bakens fundamenteel te verzetten? – iets waar andere rebelse landen als Griekenland of Italië niet toe in staat zijn. Het is een even riskante als discutabele strategie. Riskant. Omdat zo’n strategie het oplevend nationalisme in Europa, niet zelden gepaard gaande met onaangenaam autoritaire trekken, gevaarlijk in de kaart zou spelen. Discutabel, omdat het maar zeer de vraag of Europa onder Franse dominantie beter af zou zijn. Het vooral tot diep in Oost-Europa doordringende Heilige Ordoliberale Rijk der Duitse Economie mag dan geen sociale schoonheidsprijs verdienen, dat geldt evenzeer voor de manier waarop Frankrijk economisch en financieel [5] nog steeds zijn neokoloniale macht in westelijk Afrika misbruikt. En economisch en ecologisch heeft de hexagone ons werelddeel zeker niet meer te bieden dan zijn in deze opzichten succesvolle oosterbuur.
Waarschijnlijk bezwijkt Macron niet, maar moet hij wel – net als zijn voorganger Hollande overigens – verder als aangeschoten wild zijn ambtstermijn uitzitten. Die situatie zou wellicht de mogelijkheid kunnen bieden om – gebruik makend van het door de Franse volkswoede opgewekte verzetsgeest – de komende jaren van onderop een Europa-brede beweging op gang te brengen. Een beweging die met de Europese verkiezingen in zicht zijn eerste piketpaaltjes kan slaan. In dit verband lijkt het initiatief interessant dat de econoom/ historicus Thomas Piketty [auteur van de geruchtmakende studie Kapitaal in de 21e eeuw uit 2013] in december [2018] lanceerde. In een manifest ondersteund door meer dan vijftig vooraanstaande economen, historici en [oud-]politici verspreid over heel Europa, van Groot Brittannië tot Slovenië en van Duitsland tot Griekenland en Spanje, wordt gepleit voor een [ her]oprichting van de EU op het vlak van democratie, duurzaamheid en sociale gelijkheid en rechtvaardigheid. Dat zou gestalte moeten krijgen in de vorm van een nieuw Europees democratisch lichaam met een eigen substantieel budget, om te beginnen rond de 800 miljard. Daarmee zouden de sociale en ecologische scheefgroei in ons werelddeel gericht bestreden moeten worden, allereerst in de vorm van publiek te financieren investeringen – met name in innovatie om nieuwe banen mogelijk te maken alsook in groene technologie. Alsook in de vorm van financiële steun aan landen in een vluchtelingen-crisis en aan landen om er de overgang naar een duurzame industrie en landbouw mogelijk te maken. Het geld daarvoor zou goeddeels moeten komen uit Europabreed te heffen winst, inkomsten- en vermogensbelastingen: op de winst van bedrijven [37%], op de inkomens van particulieren [10% respectievelijk 20% voor inkomens boven de 1 resp. 2 ton per jaar, boven op de nationaal te heffen inkomstenbelastingen] en op vermogens [1% respectievelijk 2 % per jaar op vermogens van e 1 resp. 5 miljoen. De rest [ 10 % – 80 miljard] zou moeten worden uit belastingen op CO2-emissies [6]. Piketty’s benadering is helaas – zoals gebruikelijk bij hem – sterk top down, voornamelijk institutioneel en daarbij vooral fiscaal gericht. Bovendien blijven vanuit zijn invalshoek de totaal uit balans geraakte sociaal-economische machtsverhoudingen in ons werelddeel nagenoeg buiten schot. Voor een échte Europa-brede beweging van onderop zijn concrete thema’s nodig die mensen in actie kunnen brengen. Radicale democratische zelforganisatie, het dominante parlementarisme en corporatisme ruimschoots voorbij, vormt daarvoor een onmisbaar ingrediënt – als herkenningsmotief en bindmiddel om de gele, groene en rode hesjes van nu en in de toekomst te kunnen verenigen.
Projecten in uitvoering en voorbereiding
Winter/Voorjaar 2018-2019
Tot en met januari 2019 ben ik samen met landschapsarchitect Arjan Nienhuis bezig met de afronding van het project Moerasdraak bespeelt waterwolf [7]. De plaats van handeling van dit project is Den Bosch – bijgenaamd ‘moerasdraak’ -, nabuurstad Oss en het hier gelegen gebied van Beerse Overlaat, een binnendijkse rivier die zich hier eertijds in natte jaargetijden breed maakte. Wat is de relevantie van dit watererfgoed van rivierstad en –land – waaronder dat van de Zuiderwaterlinie – voor hedendaagse klimaatopgaven? -dat was hier de centrale onderzoeksvraag. Een en ander mondde uit in een toekomstgericht interdisciplinair ontwerpend onderzoek in de geest van Krayenhoff en Lodewijk Napoleon, Deltacommissie en Ruimte voor de Rivier ruimschoots voorbij. Een en ander vond plaats in samenwerking met ondermeer de gemeentes Den Bosch en Oss, de provincie Noord-Brabant en het Waterschap Aa en Maas en werd financieel mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie [SCI] en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [RCE]. We gaan nu als vervolgproject hierop onderzoeken of en hoe de problematiek van de van Groningen tot Bergen op Zoom lopende en door de klimaatverandering steeds verder landinwaarts verschuivende ‘Drooglijn’ [8] ook elders in ons land op vergelijkbare manier benaderd kan worden. Om te beginnen aan de hand van andere locaties in het rivierengebied, met de overslagbestendige dijk als concrete aanleiding en selectieve sloop van bebouwing als mogelijk onderdeel van het repertoire aan klimaatadaptieve stedenbouwkundige ingrepen.
Daarnaast bevindt zich een educatief project onder werktitel Migratieroutes door de wereld, migratiereizen door de stad [over Den Haag en omgeving] In een oriënterende fase. Er wordt gedacht aan een mobiel-geografische invalshoek [bijvoorbeeld aan de hand van routes en tijdreizen] aan de hand waarvan de wereldwijde migratieverhalen met de migratieverhalen binnen de stad verbonden kunnen worden. Een stad als het cultureel en sociaal zo diverse Den Haag is bij uitstek geschikt om als playground voor een dergelijke opzet te dienen. Een verkenningstocht met de vraag hoe nieuwkomers hun weg in de stad vonden en vinden. Hoe hardnekkige barrières te doorbreken zijn: tussen ‘veen’ en ‘zand’, arm en rijk, privé en publiek. En waar en hoe je je liefste schuilheuvels in de raadselachtige Haagse stadsarchipel kunt vinden.
Over deze twee en mogelijk nog andere toekomstige plannen bericht ik meer in volgende afleveringen van deze nieuwsbrief.
NOTEN
[1]
Zeer illustratief in dit verband is de achtergrondonderzoeksnotitie die de Fondation Jean Jaurès in november [2018] het licht deed zien waarin ondermeer werd ingezoomd op het gebied Nord/ Pas de Calais, waar de wegblokkades van de hesjes zich niet alleen concentreren in de oude zieltogende mijnrevieren maar met name ook op strategisch gelegen rotondes aan de randen van een in de laatste decennia met de opening van de Kanaaltunnel sterk opgekomen stad als Lille/ Rijsel – als symbolische landmarks in hun strijd. Meer hierover zie: Matthieu Goar, Les “gilets jaunes”, symptóme du déclassement In : Le Monde van 29 november 2018, blz. 8 [met intrigerende themakaart van Nord/ Pas de Calais]
[2]
Dat betekent zeshoek; verwijst naar de zeshoekige omtrek van de grenzen op de kaart van Frankrijk
[3]
De term is met een knipoog ontleend aan: Pierre Rimbert, Le Saint Empire économique allemand In : Le Monde diplomatique februari 2018 blz. 13
[4]
Jean Luc Mélenchon, Le choix de l’’insoumission [biografisch onderhoud met Marc Endeweld] en dan het laatste hoofdstuk Une échappe vers l’avenir [vanaf blz. 325] Parijs [Éditions du Seuil] 2016
[5]
Een treffend staatje van Frans financieel neokolonialisme is te vinden in : Scandal: according to a german newspaper, Africa pays approximately 400 billions euros anaually to France In: How Africa News 29 nov. 2018 zie link: https://howafrica.com/scandal-according-to-a-german-newspaper-africa-pays-approximately-400-billion-euros-annually-to-france/?fbclid=IwAR3v40Cy7yePA5OfR4a7NKtJTrYHhOBcFSGcCxxvsHiVIqr-hrxzWn6ky0o
[6]
=Jennifer Rankin, Group led by Thomas Piketty presents a plan for ‘a fairer Europe’ In The Guardian 9 dec. 2018 ; zie ook de link: https://www.theguardian.com/world/2018/dec/09/eu-brexit-piketty-tax-google-facebook-apple-manifesto?CMP=Share_iOSApp_Other&fbclid=IwAR1q8jVWP-yp1uRCLufF4a7R0lYUvhYUt6AHiLKSMrLAJCbNfL9uF29YrGg
=Thomas Piketty, Our manifesto to save Europe from itself In: The Guardian 9 dec. 2018 Zie link: https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/dec/09/manifesto-divided-europe-inequality-europeans
=Manifeste pour la démocratisation de l’Europe In: Le Monde 11 dec. 2018, blz. 24; zie ook de link met aanvullende informatie op de site : www.tdem.eu
zie link: risse of
= Het is overigens niet de eerste keer dat Piketty zich inzet voor de democratisering van de EU; zie ook:
Stephanie Hennette, Thomas Piketty e.a. Naar een democratischer Europa – Voorstel voor een nieuw verdrag Amsterdam [De Bezige Bij] 2017. Daarin wordt met name gepleit voor de instelling van een eigen parlement voor de eurozone, mét de nodige bevoegdheden.
[7]
Zie: voor een korte voorlopige samenvatting van dit project : KEER – Klimaatadaptie, Energietransitie, Erfgoed & Ruimte Rapport van het Stimuleringsfonds van de Creatieve industrie [RCI] Rotterdam [RCI met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Vereniging Deltametropool] 2018, blz. 36-37 Zie link: https://content.stimuleringsfonds.nl/files/nws/i_4175/KEER.pdf
[8]
Voor een nadere toelichting op het begrip ’drooglijn’ zie: Doorpakken aan de natte kant van de Drooglijn, in het redactioneel van de wintereditie 2028-2019 van de website www.dubbelkrimp.nl