Zwerver tussen ontfermen en noodlot

Een concert kan je binnen de muren van een gebedsruimte brengen die je anders niet zo snel  zo zou bezoeken. Neem die kerk  aan de Scheveningse Weg 235 in Scheveningen. Van buiten streng, sober, zakelijk – perfect aansluitend op de religieuze signatuur van het calvinistische vissersdorp. Zo lijkt het. Maar eenmaal binnen een jubelt de roomse pracht en

praal van de Heilige Antonius Abtkerk je veelvervig tegemoet. Bij de bouw werden kosten noch moeite gespaard. Onvermijdelijk wordt de aandacht van de bezoeker naar het immense mozaïek in de  apsis getrokken – ‘het grootste mozaïek boven de Alpen’ – zo meldt menige beschrijving met de nodige trots. In het oog daarbij springt daarbij vooral het intense bidden van de ‘gewone’ vissersbevolking tijdens een cholera-plaag  van 1848. Hun gebeden werden verhoord, te oordelen naar de onverwacht snelle afloop van de epidemie indertijd. Kerk en mozaïek uit de jaren 1920  [1] herinneren aan het wonder.

We schrijven zaterdagavond 16 november 2024. Guur nat, kil weer. Het was binnen in de kerk overigens evenmin bepaald warm, maar dat veranderde allengs naarmate er meer bezoekers  naar binnen kwamen. Plotseling, zo’n kleine tien minuten voordat het concert zou beginnen, ontstond er in de banken even vóór ons wat rumoer, rondom een gedaante gehuld in een fel oranje gekleurde poncho. Niet veel later spoedden  twee vrouwelijke agenten naar de plek van de ongeregeldheden, op enige afstand gevolgd door maar liefst vier mannelijke secondanten. Met een geforceerde  glimlach op het gelaat  spraken de  vrouwen in uniform de standaardformules voor dit soort situaties: “U kunt nu twee dingen doen: zonder problemen  weggaan óf nog meer moeilijkheden maken. De eerste mogelijkheid is voor iedereen het beste…’ De gestalte, een sjofel uitziende man zo bleek bij nadere observatie, smeekte of ie nog niet een tijdje mocht blijven zitten , hij begon het eindelijk  een beetje warm te krijgen.

Intussen was het concert begonnen. Op het programma van het Haagse Toonkunstkoor stond om te beginnen een tamelijk korte mis van Franz Schubert [2].  Het Kyrie klonk. ‘God heb medelijden, Christus heb medelijden’. Toch zou het enige tijd duren voor de betekenis van die woorden eindelijk doordrong tot de sterke arm –  tot diep in het Credo. Toen pas trokken de  overijverige dienders  zich eindelijk achter in de kerk terug. Aan het eind van de mis leek het Lam Gods uiteindelijk zijn zegetocht mogen aanvaarden door de zonden van de wereld weg te nemen, zich over ons ter ontfermen en tenslotte vrede te brengen. Het applaus barstte los.  Ook de gestalte van de zwerver sprong enthousiast op uit zijn stoel en klapte luid.

Maar het gelukzalige einde van de mis bleek helaas geen onderdeel te zijn van het eindoordeel voor onze zwerver. Want nu stond er een zeker zo pittig nummertje van niemand minder dan Johannes Brahms op het programma,  onder de onheilspellende titel Hyperions Schicksalslied [3]. Aanvankelijk lijken er zich hier in de eerste twee strofen van het gedicht nog hoopvolle taferelen af te spelen waarin de wereld van de Griekse  goden  blijvend doorzicht zou kunnen geven op zalig menselijk verlangen. Maar in de derde strofe ontvouwt zich des te onverbiddelijker het noodlot wanneer de lijdende mens in Friedrich Hölderlins dichtregels uiteindelijk zonder pardon neerstort in het ongewisse…  Gedurende die laatste strofe maakte de zwerver ineens  aanstalten om weg te vluchten, de kerk uit, naar buiten. Twee agenten droegen hem nog wat spulletjes na, zijn slaapzak, zijn primitieve bivaktentje.  Na raadpleging  van de groepsapp van het toonkunstkoor bleek dat hij later op de avond nog gesignaleerd was verderop aan de Scheveningse Weg, wegkwijnend weggekropen in tentje en slaapzak…

Nu al weer zo’n vier jaar geleden, in het eerste ‘ Coronajaar’ [2020] , doken er aan het eind van de herfst in duinen, bossen en parken in en om Den Haag plotseling sjofele zwervers  op in tentjes en zelf gebouwde optrekjes van hout en plastic. Het zouden arbeidsmigranten in de Westlandse glastuinbouw geweest zijn die door hun werkgevers dan wel koppelbazen plotsklaps aan de dijk gezet waren gezet, zonder baan en dak boven het hoofd… De berichten  hierover in de pers  verdwenen net zo snel als ze  opgedoken waren [4]. Maar als de plannen van het hardvochtige kabinet Schoof over asiel en migratie doorgang vinden zouden dergelijke smartelijke taferelen zich wel eens veel vaker en op veel grotere schaal kunnen gaan afspelen. Wat de ontfermende God uit Schuberts mis verhoede……[5]

NOTEN

[1]

Over de Heilige Antonius Abtkerk zie o.m. de links:

https://www.haagsorgelkontakt.nl/antonius-abtkerk/

https://reliwiki.nl/index.php/%27s-Gravenhage,_Scheveningseweg_235_-_Antonius_Abt

https://www.scheveningentoenennu.nl/keramiek2/100-109/101/index.html

Antoon Molkenboer

De mozaïeken zijn van de hand van de Scheveningse kunstenaar Antoon Molkenboer.

[2]

Het betreft hier  Mis nr. 2 D167 van Franz Schubert

[3]

Friedrich Hölderlins Hyperions Schicksalslied  komt uit het tweede deel van diens briefroman Hyperion oder der Eremit in Griechenland

Hier de originele derde strofe van Hyperions Schicksalslied:

Doch uns ist gegeben,
Auf keiner Stätte zu ruhn.
Es schwinden, es fallen
Die leidenden Menschen,
Blindelings von einer
Stunde  zur andern,
WIe Wasser von Klippe
Zu Klippe geworfen,
Jahrlang ins Ungewisse  hinab.

[4]

Zie o.m.:

=Migranten in Westland wonen in tenten en hutjes door gebrek aan huisvesting In: NOS Nieuwsuur  8 oktober 2020

2020; zie link: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2351540-migranten-in-westland-wonen-in-tenten-en-hutjes-door-gebrek-aan-huisvesting

=Michiel van Gruijthuijsen, Actie tegen illegale bewoning:: groot tentenkamp in de duinen tussen Westland en Den Haag ontruimd In: Algemeen Dagblad 22 oktober 2020; zie link:

https://www.ad.nl/westland/actie-tegen-illegale-bewoning-groot-tentenkamp-in-duinen-tussen-westland-en-den-haag-ontruimd~a2f7c2b4/

=Michiel van Gruijthuijsen, ‘Geen signalen ’ dat arbeidsmigranten in Westland in tenten en hutten wonen’ In: Algemeen Dagblad 16 november 2020; zie link: https://www.ad.nl/westland/geen-signalen-dat-arbeidsmigranten-in-westland-in-tenten-en-hutten-wonen~a16b1a8d/

Tegenstrijdige berichten,  precies weten we het niet wat er zich heeft afgespeeld in het najaar van 2020 . Nadat er een prijs-glasplafond door de regering werd vastgesteld was het  ergste leed geleden.De daklozen kwamen we in de berichtgeving weer dergelijke zwervers en daklozen tegen aan het eind van de derde golf van de pandemie – eind lente, begin zomer 2021 – toen er voor een deel van hen, tijdelijk onderbracht in hotels, onderdak gezocht moest worden, bijvoorbeeld in het inmiddels brandgevaarlijk verklaarde Dr. Willem Dreeshuis, een verpleeghuis vernoemd naar de befaamde sociaaldemocraat die decennialang aan de overkant van de straat had gewoond, in het deftige ‘zand’-deel van de Beeklaan. En tegen dat voornemen van de gemeente waren op hun beurt de gegoede buurtbewoners weer in het geweer gekomen. Zie:  Christiaan Weijts, Dat hier 199.999 euro voor gevraagd wordt: een symptoom van een krankzinnige woningmarkt. In: NRC/ HB 28 mei 2021, zie link: https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/28/placebo-inspraak-a4045217#/handelsblad/2021/05/28/%23102

[5]

En dan te bedenken  dat het met de zwerver  in beroemde liederencyclus  Die Winterreise  [tekst Wilhelm Müller, getoonzet door Franz Schubert]  juist allerellendigst afloopt; hij raakt uiteindelijk verkleumd door de kou volledig in verwarring….

Het flinterdunne korstje van de recent verworven Hollandse (schijn?)inclusie lijkt nu al weer

STUK

Vlak vóór kerstmis 2022, op 19 december, op de valreep met het Nieuwe Jaar, wilde Mark Rutte namens zijn regering [het kabinet Rutte IV] koste wat kost excuses  aanbieden voor het koloniale slavernijverleden.  En aldus geschiedde  [1] . Een half jaar later, bij de herdenking van Ketikoti,  op 1 juli 2023, volgde Koning Willem Alexander. De koning ging zelfs nog een stap verder ; hij vroeg vergiffenis [2]. Beiden, ook Rutte uiteindelijk [3],  waren hier overigens in hun optreden volstrekt waarachtig. Rutte was zich daarbij ter dege bewust van de noodzaak dat om spoed te  betrachten bij de hele operatie, anders zou hij wel eens ingehaald kunnen worden door de val van zijn eigen kabinet.  Dat viel een week na Ketikoti, op 7 juli [4].

Beiden waren in hun optreden waarachtig, maar het werd ook wel eens tijd. Nederland had én heeft wat betreft  de  erkenning  van de verantwoordelijkheid voor  zijn koloniale verleden namelijk nog  heel wat in te halen, stond [en staat waarschijnlijk helaas nog steeds] helemaal  onder aan de  Europese schuldladder, zelfs nog onder die arrogant koloniale  Britten.  Nog in 2021 vond  de helft van de Nederlanders  een eigen koloniaal rijk iets is om trots op te zijn, slechts 6% schaamde zich er voor [5].

In de verkiezingscampagne  die na de val van het kabinet aarzelend op gang kwam leken thema’s als kolonialisme en racisme aanvankelijk  geen prominente rol te spelen.  Bestaanszekerheid  was aanvankelijk het Grote Heilige Onderwerp waartoe  de natie zich vóór alles had te verhouden, zo verkondigde messias Omtzigt, en andere partijen leken  hem daarin gedwee te volgen. Maar onder het maaiveld lag wel een gemeen  addertje dat uiteindelijk uitgroeide tot een  forse en o zo giftige adder. De nieuwe leider/-ster van de VVD , mevrouw Yesilgüz, had een gedoogdeurtje voor de Geert Wilders opengezet, in de hoop  zo in het verkiezingseindspel de joker van de zogenaamde “Migratiecrisis” te kunnen spelen – immers het thema waarop Rutte zijn vierde kabinet bewust had laten klappen.

Waar het woord migratie valt, is een  thema als xenofobie nooit ver weg;  evenmin als een onderwerp als kolonialisme, maar dat wordt om tactische redenen meestal zo lang mogelijk op de reservebank  gehouden. Aldus opereerde ook Wilders.  Hij transformeerde  tot Milders; zijn venijnigste islamofobe leerstukken werden voorlopig  even ‘ in de ijskast’ gezet en over zijn eis de door de koning en premier uitgesproken  excuses  voor het koloniaal verleden in  te trekken hoorde je hem ook niet meer [6].  

Toch lukte het Wilders lange tijd maar steeds niet om in de peilingen langszij te komen,  ter hoogte  van de “grote drie” VVD,  Nieuw Sociaal Contract en GL/ PvdA. Maar toen viel voor Geert W. op 7 oktober 2023 de Gaza-oorlog  als godsgeschenk uit de politieke hemel.  Als een  islamofoob  hondenfluitje: Nine-eleven en de politieke  moorden op Fortuijn  en Van Gogh stonden opeens weer vóór op het politieke netvlies [7].  En toen  klimaatactivisme  zich ook nog eens vermengde met een zich overigens op zichzelf niet ten onrechte als antikoloniaal en klimaatrechtvaardig gepresenteerd  activisme voor de Palestijnse  zaak [8] werd het helemaal prijs schieten  voor de PVV.  In de peilingen  begon Omtzigts aanhang weldra  leeg te lopen, VVD en GL/PvdA  stagneerden en de PVV schoot uiteindelijk door naar 37 zetels, een kwart van alle stemmen.  

Nu de rook van het verkiezingsgeweld optrekt, ontwaren we de contouren van een  politiek en maatschappelijk landschap waarin de in zich door alle verwarring sterk in zichzelf  gekeerde bewoners van Nederland  niet meer in staat lijken te zijn  de wereld om hen heen te verstaan, laat staan bij te benen.  Dat geldt zowel voor de grote wereld ver achter de  vertrouwde Hollandse dijken als voor de eigen innerlijke binnenwereld.  Die grote buitenwereld wordt maar al te vaak krampachtig ontkend – of het nu om migratie gaat, over de ingrijpend veranderende binnen-Europese verhoudingen of om de snel afnemende  machtspositie van eigen werelddeel in de Grote Boze Buitenwereld.  In de eigen binnenwereld  is er sprake van een angstig en krampachtig  verdringen van de eigen geschiedenis. Neem onze koppige blindheid voor de zwarte bladzijden  van ons koloniaal verleden, én daarbinnen voor de open wonde van de Palestijnse kwestie –  schrijnend teken van het taaie Nederlandse onvermogen de schuldgevoelens  over ons falen  tijdens de Tweede Wereldoorlog  te  verwerken.  En als je geen meester weet te worden over kernepisoden van je eigen geschiedenis, ben je evenmin gereed om goed  beslagen de toekomst  tegemoet te treden.   Meester worden over je eigen geschiedenis… Onze Oosterburen hebben  daar een  overrompelend woord voor: bewältigen. Niet dat het hun wél  gelukt is het oorlogsverleden onder de knie te krijgen. De krampachtige kritiekloosheid tegenover Israël  spreekt in dit opzicht boekdelen [9] .

NOTEN

[1]

Rutte biedt excuses aan voor Nederlands slavernijverleden, geen ‘punt maar komma’  In:  NOS Nieuws 19 december 2022; zie link: https://nos.nl/collectie/13918/artikel/2457031-rutte-biedt-excuses-aan-voor-nederlands-slavernijverleden-geen-punt-maar-een-komma

[2]

Thijs Niemandsverdriet, Gejuich en tranen als de koning om vergiffenis vraagt  In: NRC  1 juli  2023; zie link: https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/01/gejuich-en-tranen-als-de-koning-om-vergiffenis-vraagt-a4168731

[3]

Petra de Koning en Lamyae Aharouay, Hoe de excuses die Mark Rutte niet wilde, er toch kwamen  In: NRC 19 december 2022; zie link: https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/19/hoe-de-excuses-die-mark-rutte-niet-wilde-er-toch-kwamen-a4151938

[4]

Rutte en koning na ruim uur klaar • Oppositie trapt voorzichtig verkiezingscampagne af In: NOS Liveblog 7/8 juli 2023,zie link: https://nos.nl/collectie/13942/liveblog/2481941-rutte-en-koning-na-ruim-uur-klaar-oppositie-trapt-voorzichtig-verkiezingscampagne-af

[5]

Karim Bettache, Schokkend: maar zes procent van Nederlanders denkt kolonialisme  slecht was In: Joop, 7 juli 2021 zie link: https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/schokkend-maar-zes-procent-van-nederlanders-denk-dat-kolonialisme-slecht-was

[6]

Zie de eis  “Excuses voor het slavernijverleden en De politionele acties  worden ingetrokken” in: Nederlanders weer op 1 –   PVV verkiezingsprogramma  2023, blz. 30. Zie link: https://www.pvv.nl/images/2023/PVV-Verkiezingsprogramma-2023.pdf

Over de koloniale ressentimenten de  van Wilders en diens leermeester Bolkestein :

Lizzy van Leeuwen, De politieke roots van Geert Wilders   – Wreker van zijn Indische grootouders  In: De Groene Amsterdammer  2 september 2009 ; zie link:  https://www.groene.nl/artikel/wreker-van-zijn-indische-grootouders, en:

PERSBERICHT Geert Wilders heeft Indische wortels  In: De Groene Amsterdammer  2 september 2009 ; zie link: https://www.groene.nl/artikel/geert-wilders-heeft-indische-wortels

[7]

Ewald Engelen, Zondebokpolitiek – Israël werd de stok om links mee te slaan  In: De Groene Amsterdammer van 23 november 2023 zie link: https://www.groene.nl/artikel/zondebokpolitiek

[8]

Bijvoorbeeld op de grote klimaatdemonstratie op 12 november in Amsterdam, tien dagen vóór de verkiezingen, kwam naar aanleiding van de Gaza-oorlog  de relatie tussen kolonialisme en klimaatrechtvaardigheid  nadrukkelijk over het voetlicht, dit tot ongenoegen van meer gematigde delen van de klimaatbeweging; zie hierover o.m.: Camil Driessen, Steun voor  Palestijnse zaak ‘verzwakt de klimaatbeweging’  In: NRC  13 november 2023; zie link: 

https://www.nrc.nl/nieuws/2023/11/13/steun-voor-de-palestijnse-zaak-verzwakt-de-klimaatbeweging-a4180737

[9]

Over de kritiekloze houding in Duitsland  tegenover Israël:

-Nynke van Verschuer, De pro-Israëlische houding van Duitsland is zuiver narcistisch. Het gaat niet om de Joden, maar om de Duitsers zelf  In: NRC  15 november 2023 ;zie link: https://www.nrc.nl/nieuws/2023/11/15/de-pro-israelische-houding-van-duitsland-is-zuiver-narcistisch-het-gaat-niet-om-de-joden-maar-om-de-duitsers-zelf-a4180939

-Nynke van Verschuer, In Duitsland leidt kritiek op Israël tot et afzeggen van kunstmanifestaties  In: NRC  7 december 2023; zie link: https://www.nrc.nl/nieuws/2023/12/07/in-duitsland-leidt-kritiek-op-israel-tot-het-afzeggen-van-kunstmanifestaties-a4183622

Grootouders voor welk klimaat?

Enkele weken na de geboorte van onze kleindochter Amber op 30 maart j.l. stuitten wij op het sympathieke initiatief Grootouders voor het Klimaat. We ondertekenden om te beginnen het manifest dat immers de nodige zinnige punten bevat [1].  We beraden ons nu in vervolg hierop hoe we ons we het beste kunnen inzetten voor zo’n behartigenswaardige zaak.  Hieronder enkele overwegingen van mijn kant hieromtrent, toe te spitsen op een drietal punten.

Meer dan CO2 alleen!

Het manifest is heel sterk op reductie van de CO2-uitstoot en daarbinnen vooral op de overgang naar duurzame energiewinning gericht – het woord ‘minder’ (energie, economie) wordt in dit verband node gemist. Minder CO2 alleen is natuurlijk so wie so verreweg te weinig voor het tegengaan van de klimaatverandering en de gevolgen daarvan. We moeten bovendien ook nu al  anticiperen  op de klimaatveranderingen  die ondanks al onze inspanningen op onvermijdelijk toch op ons af zullen komen. Én we moeten ons  bovenal gaan richten op het tegengaan van het verlies vaan biodiversiteit over de hele linie.

=Vergeet de klimaatgelijkheid niet!

Meer en meer wordt God zij dank de roep om klimaatrechtvaardigheid gehoord – zowel uit principieel sociale als  uit politiek strategische overwegingen. Maar het moet hier niet om alleen klimaatrechtvaardigheid gaan, maar om klimaatgelijkheid.  “Broeders!  hoort hoe gelijkheid spreekt:/ Geen recht waar plicht is opgeheven /Geen plicht leert zij waar recht ontbreekt” aldus de Nederlandse versie van  het strijdlied De Internationale van de hand van de dichteres-socialiste Henriëtte Roland Holst uit 1899. Het woord plicht  is in de 21^e eeuw helaas nagenoeg uit onze woordenschat verdwenen.

=Onze eigen ervaring kritisch doorgeven! 

Als babyboomers hebben we onze plicht verzaakt. Toen ik op de middelbare school kwam vertelden onze leraren aardrijkskunde  en biologie over het broeikaseffect en de gevolgen  daarvan voor het leven op aarde.  Mijn  generatie heeft vooral vroom lippendienst bewezen aan de noodzaak tot handelen  maar deed  er in feite veel te weinig tegen. Daardoor is het nu vijf voor twaalf.  We moeten de nieuwe generaties daarom des dringender vertellen van zowel ons falen als  van de kritische instelling uit onze jeugdjaren die ondanks alle tekortkomingen én als inspiratiebron én als  praktische leidraad kunnen gelden voor onze kleinkinderen.  Amber, wees welkom!     

NOTEN

[1] Oproep voor een leefbare wereld voor onze kleinkinderen ; zie link: https://grootoudersvoorhetklimaat.nl/politiek/#2

=====nieuw op de site=======================================================

>in de lijst van publicaties, onder de knoppen  Dubbelkrimp  en  Geschiedenis Toekomst

• .PU  De Hoofdige Boer inventiever dan ooit  – Verantwoording  werkzaamheden  fase I en  II  [0ntwerpend onderzoek naar het verband tussen  klimaatverandering en mogelijkheden voor duurzame landbouw in de IJsselvallei]   (Bruchem (mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Industriële  Industrie te Rotterdam)  september 2022/ juni 2023 (samen met Arjan Nienhuis, Margo Meeuwissen en Dennis Martens)
• PU  Wat leert ons de geschiedenis over het agrarisch gebruik van de natuur?   De ongekorte, geannoteerde versie  van  Hoofdstuk III  van  De Hoofdige Boer inventiever dan ooit  – Verantwoording  werkzaamheden  fase II  juni 2023

Eerste grondschetsen  voor een interactieve atlas in opbouw

Het onderhorig neokoloniale heden van een onttroond Den Haag

 Eind 2022 verscheen Het koloniale en slavernijverleden van Hofstad Den Haag onder redactie van Esther Captain, Gert Oostindie en Valika Smeulders  [1] . Een en ander gebeurde in het kader van de  verontschuldigingen die inmiddels natiebreed werden aangeboden aan de slachtoffers van slavernij en kolonialisme. Na spijtbetuigingen van onder meer Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en  De Nederlandse Bank kon een knieval van het Haagje in dit opzicht natuurlijk niet uitblijven. Het boek van de drie uitgesproken ter zake kundige redacteuren brengt een  veelzijdig beeld van de meest uiteenlopende facetten van het onderwerp maar schreeuwt tezelfdertijd om een waarlijk zelfkritische en genoegzaam brede en diepe balans van het (post?-, neo?-)koloniale heden.
Denk hierbij om te beginnen aan bijvoorbeeld de volgende twee punten.

>Het hedendaagse neokolonialisme is al sinds decennia in groeiende mate  onderhorig aan de Anglo-Amerikaanse  wereld,  met name op sociaal-[economisch vlak. Na Brexit en Oekraïne-oorlog is die ondergeschiktheid helemaal onmiskenbaar geworden  – toonbeeld van de  onderwerping is het vertrek van Shells hoofdkwartier naar London, de ooit zo trotse “Koninklijke” achterlatend als lokaal Haagse dependance. Een jammerlijke onttroning…   

>De bundel van Captain c.s. gaat uitgebreid  in op het kolonialisme in West- en Oost-Indië , maar vergeet, net als de meeste andere Nederlandse slavernij-herdenkingsbundels overigens, de aandacht te richten op het  indirecte, met name  economisch gerichte kolonialisme  van de Nederlandse Republiek in het Oostzeegebied met Amsterdam als het New York  van de 17^e eeuw zogeheten ‘Moedernegotie’ – tot diep in de 17^e eeuw in economisch  opzicht van beduidend groter gewicht dan West- en Oost-Indië samen.  In die tijd  vond niet alleen grootscheepse plundering van natuur en landschap plaats in het Braziliaanse  Atlantische regenwoud, maar ook in het stroomgebied van bijvoorbeeld de Weichsel. In de 19^e eeuw rukte de Slavische lijfeigene op als landarbeider tot diep in  de landgoederen van de Pruisische Junker, dit tot wanhoop van Bismarck  en daarna van Wilhelm II. Heden dage verschijnt hij als schandalig uitgebuite Poolse  arbeidsmigrant in de kassen  van het Westland, erbarmelijk woonachtig in de achterbuurten van het overigens o zo deftig ogende Den Haag.

Bij deze atlas heb ik niet alleen of zelfs maar jn de eerste plaats een klassieke papieren atlas  voor ogen, maar  een interactieve atlas  als work  in progress, in dialoog én in kritische confrontatie met de meest uiteenlopende medelanders in en om Den Haag, Volg mijn allereerste, even schuchtere als uitdagende grondschetsen voor een dergelijke gewaagde denkonderneming de komende maanden, jaren op de voet…. 

=====nieuw op de site====================================================

>in de lijst van publicaties,   onder de knop  Geschiedenis Toekomst

• PU De Grote Droogte van de IJsselvallei – De IJssel als levensader In: Atlas Cleantech Regio blz. 26 (Deventer [Cleantech Regio] 2022 – i.s.m. Arjan Nienhuis en Nila Taminiau van het Waterschap Rijn en IJssel)

NOTEN

[1]
Esther Captain, Gert Oostindie en Valika Smeulders, Het koloniale en slavernijverleden van Hofstad Den Haag Amsterdam [Boom] 2022

 

Over de stille armoede en het vrome venijn van een uitvergroot werelddorp

“Den Haag je schopt er tegen en het scheurt”

Ode aan Den Haag

Vioolkisten vol aardappels , zo zingen
de Hagenaars hun eigen heimwee uit
Met vers gebak van gisteren als buit
staan dames in konijne-nerts te dringen.

Wie zee wil zien hoeft  niet naar Scheveningen:
het Panorama  geeft je hom of kuit.
Bij Mesdag stoort geen hedendaags geluid
de broosheid van voorbijgegane dingen.

Den Haag, je schopt ertegen en het scheurt
Met houten hammen en papieren pannen
Komt nergens iets in kruiken en in kannen.  
Dus als het desondanks nog ooit gebeurt
Dat ik dit stadsbestuur om een faveur zeur,
Schuif dan je stadhuis dan maar onder mijn deur deur.

Kees Stip. Mag ik uw muze even lenen? [1989] blz. 149

De van oorsprong Veenendaalse  puntdichter  slaat hier op zijn minst twee [1] vliegen in één klap. Niet alleen dat uit zijn krachten gegroeide Veenendaal-achter-de-duinen wordt hier op de hak genomen, maar ook de vooroordelen over de neppretenties waar de Hofstad zelf stiekem een beetje trots op lijkt te zijn moeten er aan geloven. De verhalen over de Hagenaar met zijn schrale ethos van fatsoenlijke armoede en  zijn stand ophouden voor de buren passeren onvermijdelijk de revue , maar de kern van het dichterlijk venijn schuilt natuurlijk in de spot over het beschamende onvermogen van de vroede Haagse vaderen  om hun inmiddels totaal overgedimensioneerde  dorp een beetje fatsoenlijk te besturen. Het gedicht  stamt uit 1989, niet alleen  het Jaar van de Val van de Berlijnse Muur, maar ook het jaar waarin de onenigheid  over de plannen voor de bouw van een nieuw stadhuis – het huidige zogeheten ’IJspaleis’ in de volksmond – op zijn kookpunt gekomen was maar de knopen in die plannen nog niet waren doorgehakt.

Hoe relevant is dit gedicht  in de herfst van 2022, vier en dertig jaar later? We zijn nu  aan de vooravond  van een winter die gezien  de  onzekerheid over de gasprijzen tamelijk koud zou kunnen uitpakken, niet in de eerste plaats metereologisch gezien maar vooral financieel. Niet alleen de onderkant van de Hagenaars kunnen dan sociaal over de rand vallen, hetzelfde kan gebeuren met de middenklasse.  Dat is andere koek dan wat geruzie over een raadhuisontwerp indertijd. En het hedendaagse stadsbestuur? Dat is zich  de  ernst van de situatie ter dege bewust.  Wethouder Martijn Balster [PvdA] sloeg alarm [2]. Werkloosheid dreigt voor arbeidsmigranten  die in de Westlandse  kassen werken maar wonen in Den Haag. De kassenboeren willen hen ontslaan , nog vóór de winter – dit om duur gas uit te kunnen sparen. De arbeiders zijn dan niet alleen hun baan kwijt, maar raken ook dakloos, want hun koppelbazen zetten hen zonder  pardon het huis uit. Een deel zal dan teruggaan naar hun moederland, een deel gaat zwerven in en om Den Haag, net zoals zo’n twee jaar geleden tijdens  de Corona-pandemie [3].  Balster vraagt ter leniging van de nood  heel terecht dringend financiële  steun bij dat andere Den Haag, het Den Haag van Het Torentje op het Binnenhof.  Maar het blijft bij het Haagse dorpsbestuur wel steeds bij beleefd vragen. Het tekent de gespletenheid en de machtsverhoudingen van het dorp achter de duinen , een van de centrale thema’s die ik aankaartte in mijn historische atlas van Den Haag uit 2006 [4] : het dorp dat zich nooit heeft kunnen  bevrijden van de gedienstigheid ten opzichte van de landsregering.  Het werkt door in de mentale  gespletenheid van de gewone Hagenaar: zijn stand op te moeten houden, ook ja juist in het geval dat er eigenlijk niets meer op te houden is. Je treft die gespletenheid aan in alle sociale lagen van de bevolking. Ook binnen alle etnische, levensbeschouwelijke en culturele  minderheden die de stad  rijk is? Dat weet ik niet, dat weet  waarschijnlijk eigenlijk niemand, ben ik bang. De hoogste tijd dus voor  nader mentaliteits-historisch onderzoek , lijkt mij. Nee niet in de vorm van de zoveelste dikke pil, maar door  contact te maken met totaal andersoortig  Hagenaars en Hagenezen dan waaraan je gewend bent  en naar aanleiding daarvan  jezelf steeds opnieuw aan een kritisch zelfonderzoek te onderwerpen. En dan vervolgens door tot daden over te gaan. Daden van solidariteit. Solidaire sabotagedaden, zoals in Zuid Europa tijdens de eurocrisis in het vorige decennium. Zoals  in Griekenland  waarde mensen de energie-afsluitingen weer zelf clandestien aansloten.  Zoals in Spanje waar plotseling opvallend veel vrienden en buren op bezoek kwamen op het moment dat uithuiszettingen dreigden.  Zonder dergelijke daden van solidariteit worden Stips wrange woorden vroeg of laat  bewaarheid: “Den Haag , je schopt er tegen en het  scheurt”.   

Den Haag, 17 september 2022

NOTEN

[1] 

De derde vlieg die Stip hier slaat treft collega-dichter Gerrit Achterberg in diens gedicht ‘Passage’ uit de cyclus Ode aan Den Haag’

]Passage

Den Haag, stad, boordevol Bordewijk
en van Couperus overal een vleug
op Scheveningen aan, de villawijk
die kwijnt en zich Eline Vere heugt.

Maar in de binnenstad staan ze te kijk,
deurwaardershuizen met de harde deugd
van Katadreuffe die zijn doel bereikt.
Ik drink twee werelden, in ene teug.

Den Haag, je tikt er tegen en het zingt.
In de passage krijgt de klank een hoog
weergalmen en omlaag een fluistering
tussen de voeten over het graniet;
rode hartkamer die in elleboog
met drie uitmondingen de stad geniet.

De gewraakte zinsnede is hier natuurlijk : ‘Den Haag, je tikt er tegen en het zingt’. Stip maakt er van:

 Den Haag, je schopt ertegen en het scheurt.’’  Een lekker vileine sneer.

Stip en Achterberg waren Stichtse streekgenoten, maar wel elk van een andere kant van de [Grebbe]berg. Achterberg kwam van oorsprong van vóór  de berg, uit de Langbroekerwetering, anders dan de naam doet vermoeden. Stips  Veenendaal was van oorsprong een veenkolonie van áchter de Grebbeberg. De kolonie, later industriestad, eert heden ten dage zijn dichters, onder meer Stip onder meer met afdrukken van hun gedichten op de straatgevels . Veenendaals  andere dichter is de Grote Volksschrijver Gerard Reve. Hij vertoefde hier slechts een jaar, maar wel een jaar waarin hij heel productief was. Schrijven deed hij bij voorkeur in het zogeheten Schupse Bos -jawel – aan de rand van de stad.   Zie ook:  https://stadsdichterveenendaal.nl/gerard-reve-en-veenendaal/

[2]

Maarten Brakema, Den Haag bereidt zich voor op dreigende werkloosheid arbeidsmigranten  In: Radio West van 8 september 2022   Zie link: https://www.omroepwest.nl/nieuws/4621464/den-haag-bereidt-zich-voor-op-dreigende-werkloosheid-arbeidsmigranten?fbclid=IwAR3fnRjQJ8NVLfjKtoC724d1Q50hRyFWpbqtlwgLOp6U8EOraL00fqE5qgE

[3]

Zie hierover: De Randstad steeds verder klem   In: Dubbelkrimp, Zomer 2021, zie link:  http://www.dubbelkrimp.nl/downloads/zomer-2021/hoofdartikelZomer2021.pdf

[4]

Steven van Schuppen, Historische atlas van Den Haag: van Hofvijver tot Hoftoren Amsterdam [SUN, i.s.m. Haags Historisch Museum], 2006