Hoezo integratie? Welke integratie?

Integratie wordt niet zelden als eufemisme voor assimilatie gebruikt. In ieder geval gaat het  praktisch altijd om een nodig geachte aanpassing van nieuwkomers van ‘buiten’ aan de  instituties, zeden en gewoonten, normen en waarden van de zogeheten Leitkultur van het ‘land van aankomst’. Maar wil integratie zowel sociaal-economisch succesvol en ethisch aanvaardbaar zijn, dan zou het  om een wederzijds proces moeten gaan. Dat lijkt  vanzelfsprekend maar dat is het in het zowel in rationeel als mentaal opzicht ernstig vergiftigde maatschappelijke klimaat in Nederland helaas geenszins. Wie een dergelijk standpunt huldigt  wordt  hier door het  gros van dominante opiniemakers weggezet  als hopeloos naïef en ‘politiek correct’. Het is echter zeer de vraag wie hier het meest naïef is. Bij onze oosterburen loopt de openbare  meningsvorming langs heel andere lijnen. Een van de opmerkelijke  boeken die op dit vlak recentelijk zijn verschenen is Integriert euch! Plädoyer für ein selbtbewustes Einwanderungsland van de in migratieproblematiek gespecialiseerde sociologe Annette Treibel [1]. De titel is uitgesproken taboedoorbrekend bedoeld. Toch zou dat eigenlijk niet zo hoeven te zijn, zou je op het eerste gezicht zeggen, want als er één land dat gezien zijn naoorlogse  geschiedenis de nodige ervaring heeft opgedaan met  immigratie dan is het Duitsland wel. Eerst  in de eerste naoorlogse jaren de immigratie van Heimatvertriebene uit het oosten, in de jaren 90 na de implosie van de Sovjetunie  een nieuwe golf van etnische Duitsers gecombineerd met een  toevloed van vluchtelingen uit het verscheurde Joegoslavië en in de recente tijden  jaren een aanzwellende vluchtelingenstroom uit het Midden Oosten met als voorlopig hoogtepunt  vorig jaar de stroom van met name Syriërs.  Dat Duitsland deze immigratie decennialang met redelijk succes heeft kunnen verwerken houdt verband met de aanwezigheid van twee factoren:  de steeds verder doorzettende vergrijzing en demografische krimp van de reeds aanwezige bevolking en door economische groei gevoede voorspoedige werkgelegenheid.  Daardoor stijgt de vraag naar jonge arbeidskrachten van ‘buiten’. Die factoren zijn ook heden ten dage nog steeds present, maar er dienen zich inmiddels een gezelschap kleine en grotere beren op het pad aan waar minder makkelijk aan voorbij kan gegaan worden dan Annette Treibel doet.

Die beren operen op verschillende fronten, laten we op deze marsroute  beginnen met het sociaal-economische front.  Daar wordt het dringen op de arbeidsmarkt, ook in Duitsland waar de werkloosheid nu nog spectaculair  laag ligt en de de precarisering in de arbeidsverhoudingen zeker  vergeleken met buurland  Nederland vooralsnog binnen de perken lijkt te blijven.  In menig ander opzicht  op de sociaal-economische integratiekansenladder scoort Duitsland echter beduidend slechter. De sociale ongelijkheid is er  vergeleken met andere OESO-landen opvallend groot en wordt groeit gestaag. Het land is bepaald geen kampioen  in sociale mobiliteit [2]. Dat alles is zeker niet bevorderlijk voor de integratie van nieuwkomers.  Daar komt nog eens bovenop dat ook in Duitsland net als elders in het westen de inkomens- en werkgelegenheidspositie  van de middenklasse meer en meer ondergraven wordt, waardoor het extra dringen aan de onderkant van de arbeidsmarkt  wordt tussen nieuwkomers van ‘buiten’en van hun sociaal-economische  status beroofde Bodenansässigen.  Een en ander vergt van de oude teloloorgegane middenklasse minstens zo veel aanpassings- en intyegratievermogen als van de nieuwkomers.  Het is dit sociaal-economische aspect dat bij Treibel merkwaardig genoeg ontbreekt. Ook in de vijf beginselen die in Treibels visie de mate van integratie in de Duitse samenleving  bepalen als democratie, federalisme, individualisme, geljjkberechtiging  en burgerparticipatie ontbreekt het aspect van sociale gelijkheid. Een vergelijkbaar integratie-lijstje is te vinden in het  in dezelfde geest  geschreven ook recent verschenen Die neuen Deutschen –  Ein Land vor seiner Zukunft  van Marina en Herfried Münkler. Daar  zijn twee van de vijf punten wel sociaal-economisch, maar dan van uitgesproken magere liberaal meritocratische snit: dat een moderne  Duitser met zijn  eigen geld zichzelf en familie moet onderhouden en dat de Duitse maatschappij de gelegenheid moet bieden dat mensen hogerop kunnen komen door hun best te doen [3].

Het sociaal-culturele en levensbeschouwelijke front wordt in beide  titels van onmiskenbaar progressief linkse signatuur angstvallig bezworen door met opzichtige nadruk de individualisme-eis te stellen; de Münklers  komen daarbij met het volstrekt versleten laïcistische leerstuk van godsdienst als Privatsache op de proppen. Ach, waarom is het in ‘linkse’ kringen toch altijd o verschrikkelijk moeilijk de publieke en  maatschappelijke kant van religie te accepteren? Zonder de erkenning daarvan blijven we steken in even angstvallig en vruchteloos neutralisme. Wie een broodnodige inter-levensbeschouwelijke dialoog beoogt moet zich daarbij niet willen laten verleiden zich te verschansen in theologische of filosofische  schuttersputjes.  De drie openbaringsgodsdiensten zouden bijvoorbeeld elkaar kunnen vinden door het theologische dispuut te laten rusten en de gezamenlijk gekoesterde barmhartigheid centraal te stellen en zich samen te verwonderen over het goddelijk mysterie, zoals de Bossche bisschop Gerard de Korte onlangs opperde [4]. En wat zou ‘de politiek’ op dit vlak kunnen doen? Door bruggenbouwende  figuren op dit gebied naar voren te schuiven. Zou de Keulse islamgeleerde van Iraanse komaf  Navid Kermani de SPD-kandidaat voor  het Bundespresidentschap  ter vervanging van de volgend jaar aftredende  Joachim Gauck kunnen worden?  [5]. In Nederland lijken Aboutalebs kansen om PvdA-lijsttrekker te worden verkeken.

Noten

[1] Annette Treibel,   Integriert euch! Plädoyer für ein selbtbewustes Einwanderungsland Frankfurt/ New York  [Campus Verlag] 2016

[2] Zie met name: Marcel Fratschzer,  Verteilungskampf – Warum Deutschland immer ungleicher wird München [ Hanser] 2016

[3] Marina und Herfried Münkler, Die neuen Deutschen –  Ein Land vor seiner Zukunft  Berlijn [Rohwolt Verlag] 2016 en

Merlijn Schoonenboom, De flexibele Duitser In: De Groene Amsterdammer 29 september 2016

[4] Interview met Gerard de Korte in het tv-pogramma Buitenhof van 28 augustus 2016

[5] Paul Ingendaay, Ein Muslim und moderner Patriot  In: Frankfurter Allgemeine Zeitung 30 september 2016